Trong bối cảnh các quy định tài chính mới đang dần cởi mở hơn đối với lĩnh vực khoa học công nghệ, nhiều nhà nghiên cứu vẫn cảm thấy lo lắng về việc kiểm toán truyền thống có thể dẫn đến những nghi ngờ về thất thoát tài sản nhà nước. Điều này đã được thảo luận sôi nổi tại hội thảo góp ý cho Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, diễn ra vào ngày 7/6 tại TP HCM.
Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ thuộc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, đã chia sẻ một ví dụ cụ thể về một đoàn kiểm toán đã đến kiểm tra một dự án nghiên cứu giống lúa mới. Đoàn kiểm toán đã đặt ra câu hỏi về việc ai sẽ nhận tiền từ việc bán sản phẩm lúa trong quá trình nghiên cứu, khi mà nông dân là người tham gia chính trong việc thử nghiệm và phát triển giống cây này.
Đoàn kiểm toán đã nhấn mạnh rằng, vì dự án này được tài trợ hoàn toàn bằng ngân sách nhà nước, nên mọi khoản thu từ việc bán sản phẩm cũng cần phải được nộp về cho nhà nước. Điều này đã khiến bà Sương phải viện dẫn Nghị quyết 193, trong đó quy định rõ ràng về cơ chế tài chính cởi mở hơn, cho phép tổ chức chủ trì có quyền quản lý kết quả nghiên cứu.
Bà Sương nhấn mạnh rằng, không chỉ Nghị quyết 193 mà cả dự thảo luật sắp tới cũng cần có những điều khoản nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công tác nghiên cứu. Tuy nhiên, để thực hiện được điều này, tư duy kiểm toán cần phải được thay đổi, nếu không, chính kiểm toán sẽ trở thành rào cản lớn cho sự phát triển của khoa học.
Tương tự, PGS.TS Hồ Quốc Bằng từ Đại học Quốc gia TP HCM cũng đã chỉ ra rằng, Nghị quyết 57 về đột phá khoa học công nghệ đã đặt ra mục tiêu kết nối ba bên: nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc thực hiện vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc định giá sản phẩm khoa học công nghệ được hình thành từ ngân sách nhà nước.
Ông Bằng cho biết, các trường và doanh nghiệp thường ngại ngần trong việc định giá sản phẩm nghiên cứu vì sợ bị quy trách nhiệm nếu định giá không chính xác. Điều này đã khiến cho nhiều đơn vị không dám thực hiện các nghiên cứu có tiềm năng thương mại hóa.
Ông Bằng đã đưa ra một ví dụ về việc doanh nghiệp đặt hàng cho Sở Khoa học và Công nghệ thực hiện nghiên cứu, trong đó nhà trường sẽ phối hợp để hoàn thành sản phẩm. Tuy nhiên, khi sản phẩm hoàn thành, nếu việc định giá không được thực hiện đúng cách, nhà trường sẽ phải chịu trách nhiệm.
Chuyên gia này cũng cho rằng, từ kinh nghiệm của các nước khác, khi sản phẩm nghiên cứu hoàn thành, nó sẽ được chuyển giao ngay cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp sẽ đầu tư thêm để thương mại hóa sản phẩm và một phần lợi nhuận sẽ được chia cho nhà trường, trong khi nhà nước thu lại vốn thông qua thuế. Điều này sẽ khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào quá trình thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, đã nhấn mạnh rằng, Dự thảo luật cho phép tổ chức chủ trì tự quyết định về hình thức, phương án, giá và phân chia lợi nhuận khi thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng, khó khăn lớn nhất vẫn nằm ở khâu thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán sau này.
Ông Nam Hải cũng thông tin rằng, trong bản dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đã đề xuất loại bỏ các quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ, và thay vào đó sẽ giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo quy định chi tiết về sở hữu, định giá và chuyển giao kết quả nghiên cứu.
Lê Tuyết