Trong bối cảnh các quy định tài chính mới được áp dụng cho lĩnh vực khoa học công nghệ, nhiều nhà nghiên cứu vẫn cảm thấy lo lắng về việc kiểm toán có thể dẫn đến những hiểu lầm về thất thoát tài sản nhà nước. Điều này đã được thảo luận sôi nổi tại hội thảo góp ý cho Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, diễn ra vào ngày 7/6 tại TP HCM.
Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ thuộc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, đã chia sẻ về một cuộc kiểm toán gần đây liên quan đến dự án nghiên cứu giống lúa mới. Đoàn kiểm toán đã đặt ra câu hỏi về việc ai sẽ nhận tiền từ việc bán sản phẩm lúa trong quá trình nghiên cứu, khi mà ngân sách nhà nước đã đầu tư 100% cho dự án này.
Đoàn kiểm toán đã yêu cầu làm rõ liệu việc bán sản phẩm có thể được coi là thất thoát tài sản nhà nước hay không. Bà Sương nhấn mạnh rằng Nghị quyết 193 đã tạo ra một cơ chế tài chính cởi mở, cho phép tổ chức chủ trì có quyền quản lý kết quả nghiên cứu, nhưng kiểm toán vẫn yêu cầu xem xét lại vấn đề này.
Bà Sương cho rằng không chỉ Nghị quyết 193 mà cả dự thảo luật sắp tới cũng cần có những điều khoản rõ ràng để hỗ trợ cho công tác nghiên cứu. Tuy nhiên, điều quan trọng là cần thay đổi tư duy kiểm toán đã tồn tại lâu nay, nếu không, chính kiểm toán sẽ trở thành rào cản cho sự phát triển của nghiên cứu khoa học.
Tương tự, PGS.TS Hồ Quốc Bằng từ Đại học Quốc gia TP HCM cũng bày tỏ quan điểm rằng Nghị quyết 57 về đột phá khoa học công nghệ cần thúc đẩy sự hợp tác giữa nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp. Tuy nhiên, ông cho rằng vẫn còn nhiều thách thức trong việc thực hiện điều này.
Ông Bằng chỉ ra rằng một trong những rào cản lớn nhất là việc các trường và doanh nghiệp ngại định giá sản phẩm khoa học công nghệ được hình thành từ ngân sách nhà nước. Việc định giá kết quả nghiên cứu thường gặp khó khăn và có thể dẫn đến trách nhiệm nếu định giá không chính xác.
Ông Bằng đã đưa ra ví dụ về việc doanh nghiệp đặt hàng cho Sở Khoa học và Công nghệ thực hiện nghiên cứu, và khi sản phẩm hoàn thành, nhà trường sẽ định giá và chuyển giao quyền sử dụng cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu kiểm toán cho rằng định giá không chính xác, nhà trường sẽ phải chịu trách nhiệm.
Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng, theo kinh nghiệm từ các quốc gia khác, khi sản phẩm nghiên cứu hoàn thành, nó nên được chuyển giao ngay cho doanh nghiệp để họ có thể đầu tư thêm và thương mại hóa sản phẩm. Một phần lợi nhuận sẽ được chia cho nhà trường, trong khi nhà nước thu lại vốn thông qua thuế.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, đã cho biết rằng Dự thảo luật cho phép tổ chức chủ trì tự quyết định về hình thức, phương án và giá cả khi thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng khó khăn lớn nhất vẫn nằm ở khâu thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán sau này.
Ông Nam Hải cũng thông tin rằng trong bản dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đề xuất loại bỏ các quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ, và thay vào đó sẽ giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo quy định chi tiết về sở hữu, định giá và chuyển giao kết quả nghiên cứu.
Lê Tuyết